Column 12 november 2009
Dat valt te betwijfelen
Laat ik het maar gewoon toegeven: ik ben een twijfelaar. In het jargon der zielenknijpers schijnt dat te worden aangeduid als 'ontwijkend gedrag'. Mijn twijfel heeft geen betrekking op vragen als 'welke jam zal ik kopen?' of 'wat eten we vanavond?' Mijn twijfel betreft het terrein der Grote Levensvragen en Existentiële Beslissingen. Juist. De oplettende lezer zou overigens kunnen tegenwerpen dat het beginnen van een eigen bedrijf op z'n minst een beslissing is, en ik geef toe dat ik daar niet eens zo heel lang over heb getwijfeld. Zie verder de voetnoot.
Misschien heeft mijn twijfel te maken met mijn studiekeuze, hoewel je net zo goed zou kunnen veronderstellen dat mijn studiekeuze samenhing met mijn van nature al aanwezige twijfel. Hoe dan ook, filosofie is niet een studie die men associeert met daadkracht, doorpakken en het onvolprezen Groninger adagium 'niet lullen maar poetsen'. Veel filosofen besteden een deel van hun tijd zelfs aan nadenken over de vraag wat filosofie eigenlijk is. De filosofische methode van René Descartes (cogito ergo sum) begint met twijfelen aan alles waaraan getwijfeld kan worden, en de oude filosoof Socrates had de hinderlijke gewoonte om mensen die zojuist een duidelijke en doortastende stelling hadden geponeerd aan het twijfelen te brengen door allerlei kritische vragen te stellen.
Je kunt je afvragen wat er eigenlijk mis is met twijfelen. Inderdaad vind ik dat een tikkeltje meer twijfel aan zichzelf en aan bepaalde wat al te fanatiek beleden overtuigingen de hedendaagse mens niet zou misstaan. Het hinterfragen van gemakzuchtige interpretaties die worden gegeven aan begrippen als 'vrijheid', 'democratie' of 'groei' lijkt me een bijzonder nuttige bezigheid. Twijfel kan echter ook leiden tot het verzanden in een moeras van besluiteloosheid. 'Bezint eer ge begint' verwordt tot een oneindige bezinningsperiode en naarmate je langer twijfelt, wordt het nemen van een beslissing niet makkelijker maar juist moeilijker. Ik spreek hier als ervaringsdeskundige.
De oorzaak van twijfel is volgens mij de wens om een juiste beslissing te nemen, en op dat streven valt op zich weinig aan te merken. De problemen ontstaan wanneer het komen tot een juiste beslissing geen kwestie meer is van optellen en aftrekken, van het tegen elkaar afwegen van een beperkt aantal meetbare criteria. De veronderstelling dat je zinvol kunt spreken van een juiste beslissing (naast een of meer onjuiste beslissingen) klopt dan niet meer. Er is helemaal geen objectieve maatstaf om vast te stellen welke beslissing de juiste is. De enige maatstaf ben je in dat geval zelf. Het eindeloos uitstellen van het maken van een keuze levert dan niks meer op. In de woorden van Yann Martel: "Twijfel tot levensfilosofie verheffen is net zoiets als immobiliteit als vervoersvorm kiezen."
12 november 2009
1 Ik haast me om daar aan toe te voegen dat dat niet geldt binnen mijn werk ‒ misschien is dit bij nader inzien niet zo'n geschikt thema voor deze column.