Column 23 november 2009
Wie ben jij?
Op de onvolprezen plaat Bert en Ernie vervelen zich nooit... stelt Ernie aan Bert de vraag: 'Wie ben jij, Bert?' waarop Bert antwoordt: 'Wie ik ben? Da's ook wat. Ik ben Bert!'
Plaats van handeling: een feestje. Een onbekende spreekt mij aan en we beginnen ons gesprek met het uitwisselen van NAW-gegevens, beroep en belangrijkste hobby's. Wanneer we in gesprek blijven, komen wellicht zaken als de door ons beiden gevolgde opleidingen, gemaakte reizen, familieachtergrond en politieke opvattingen nog aan de orde. Als er voldoende tijd is en het gesprek zich in een prettige sfeer afspeelt, beschikken mijn gesprekspartner en ik na afloop over elkaars basale biografische gegevens en kennen we misschien zelfs elkaars smaak op het gebied van boeken, muziek en films.
Kun je na afloop van zo'n gesprek zeggen dat je iemand kent, dat je weet wie hij of zij is? Je zou dat kunnen controleren door aan de ander dezelfde vraag te stellen als Ernie aan Bert: 'Wie ben jij?' Grote kans dat de ander verbaasd reageert en zegt: 'Maar dat heb ik je net toch verteld?' Met andere woorden: onze identiteit valt samen met onze biografie en de daaruit resulterende voorkeuren. Als dat zo is, beschrijft P.A. de Génestet (1829-1861) in zijn bekende puntdicht Individualiteit een onmogelijkheid:
'Wees u-zelf!' zeî ik tot iemand;
Maar hij kon niet: hij was niemand.
Immers, iedereen heeft een biografie, hoe weinig opwindend die misschien ook is. Het is dus niet mogelijk om 'niemand te zijn'. Toch spreken de regels van De Génestet veel mensen aan, wat suggereert dat ze een kern van waarheid bevatten. Mijn vermoeden is dat de dichter het niet heeft over mensen zonder identiteit, dat wil zeggen zonder biografie, maar over mensen die hun identiteit voor iedereen verborgen houden, om wat voor reden dan ook. 'Niemand zijn' betekent dan: geen expressie geven aan de wensen, opvattingen en emoties die het gevolg zijn van je levensloop en die jouw identiteit uitmaken.
Een tweede (of aanvullende) mogelijkheid is dat dit gedicht betrekking heeft op mensen die diezelfde wensen, opvattingen en emoties van zichzelf niet kennen of niet willen kennen (en er om die reden geen expressie aan geven). In dat geval staat 'niemand zijn' voor een gebrek aan zelfkennis of voor het negeren van. Om 'iemand' te worden, zouden deze mensen moeten overgaan tot enige zelfreflectie en de resultaten daarvan vervolgens ook moeten accepteren. Voor mensen uit deze categorie heeft De Génestet een wijze raad.
Keer in u
'O mensch, keer tot u-zelven in!'
Hoor, droomer, dat beduidt:
Daal in uw hart en zoek en zin,
Maar – haal er ook wat uit!
Nathan, 23 november 2009