Column 7 juni 2016
Verscheidenheid in eenheid
In de maanden mei en juni ben ik regelmatig enkele dagen op Schiermonnikoog, waar ik excursies begeleid voor schoolgroepen. Meestal betreft het basisschoolleerlingen uit de groepen 7 en 8; een enkele keer gaat het om leerlingen uit het middelbaar onderwijs. Ieder jaar is het weer een groot genoegen om te zien hoe enthousiast kinderen en jongeren reageren op het wad, het strand, de zee en alles wat daarin leeft.
Daarnaast valt me ieder jaar op hoezeer de diverse schoolgroepen op elkaar lijken. Vrijwel elke groep telt het slimme, vroegwijze jongetje, het stoere, jongensachtige meisje, het clubje giechelende vriendinnen, de kluit jongens die op voetbal zitten, de iets te dikke leerling die uit de boot dreigt te vallen, en ga zo maar door. Als Plato’s ideeënwereld werkelijk bestaat, bevindt zich daarin ongetwijfeld de ideale schoolklas, waarin deze archetypen stuk voor stuk zijn vertegenwoordigd.
Hoe sterk de onderlinge overeenkomsten ook zijn, de leerlingen in kwestie beleven zichzelf vermoedelijk als een uniek individu dat in tal van relevante opzichten verschilt van alle andere leerlingen – zoals ieder van ons zichzelf beleeft als een uniek exemplaar van de soort homo sapiens. De betrekkelijkheid van deze beleving werd mij de afgelopen weken een aantal keren duidelijk toen iemand mij vroeg of ik die-en-die was (nee) of familie van … (ook niet). Kennelijk vertoon ik een sterke gelijkenis met allerlei lieden die ik niet ken. Een familiegelijkenis, om met Ludwig Wittgenstein te spreken.
Wij mensen zijn merkwaardige wezens. Onszelf beschouwen we als uniek individu, maar in de ons omringende wereld brengen we bijna dwangmatig orde aan door alles in te delen in groepen op basis van onderlinge overeenkomsten en verschillen. Vervolgens kennen we aan de leden van een groep een aantal eigenschappen toe en beschouwen we ze niet meer als uniek exemplaar, maar als exemplarisch groepslid. Daarbij vergeten we algauw de altijd aanwezige individuele verschillen in ogenschouw te nemen.
Onlangs bezocht ik een fysiotherapeut vanwege aanhoudende rugklachten. Ze liet mij een model zien van de menselijke ruggengraat en legde uit waardoor de klachten mogelijk worden veroorzaakt. Relativerend voegde ze daaraan toe: ‘Aan het begin van onze studie leren we dat elke ruggengraat er zo uitziet. Daarna leren we alleen nog dat geen enkele ruggengraat er zo uitziet.’ De moraal van dit verhaal: wij zijn misschien niet uniek, onze ruggengraat is dat in elk geval wel.